سال‌ها پیش با دیده فلورسنس و تولیدلامپ های فلورسنت پنجره جدیدی بر روی دنیای روشنایی باز شد؛ .چرا که این لامپ‌ها با طیف گسترده رنگ ، هزینه اندک تولید و راندمان به نسبت بالای نوری خود، موفق شدند حوزه وسیع روشنایی را به یک باره تصرف کنند.
اما این لامپ ها نیز همانند دیگر دست سازه‌ها و ابداعات بشر عاری از ایراد نیست و همانطور که مزایای متعددی دارد، می توانند به سلاحی بالقوه برای تهدید بشریت بدل شود. با توجه به این مسئله تمامی مصرف کنندگان می‌بایست با خطرات بالقوه و مضرات لامپ‌های فلورسنتی آشنا شوند تا در مواقع وقوع حوادث و ایجاد خطرات بتوانیم به بهترین شکل به مقابله و برطرف سازی آنها بپردازیم.
راهنمای عناوین مقاله
عنصر جیوه عاملی خطرناک در لامپ های فلوروسنت و مهتابی قدیمی
خوب است بدانید، لامپ‌های فلورسنت و لامپ‌های فلورسنت فشرده که با نام لامپ کم مصرف شهرت دارند، با تکیه بر فناوری فلورسنس و دگرگون ساختن طول موج نور ابداع شده‌اند و لازم به ذکر است، در حقیقت پرتوهای نور حاصل از این محصولات، بر آمده از از تخلیه الکتریکی بخار جیوه موجود در آن است، که به صورت پرتوهای آسیب‌زا فرابنفش ساطع می‌گردند.
دو عنصر مهم تشکیل دهنده این لامپ ها که همان امواج فرابنفش و بخار جیوه هستند، با توجه به خواص فیزیکی و شیمیایی که دارا هستند، برای سلامت انسان مضرات بسیاری به همراه دارند.
اگر بخواهیم دقیق تر به این عاصر نگاه کنیم در می‌یابیم، عنصر جیوه و به دنبال آن بخار جیوه از عناصر سرطان زا و سمی در طبیعت هستند که عدم احتیاط در برخورد و لمس و یا حتی استنشاق بخارات آن می‌تواند مسبب خطرات و پیامد‌های جبران ناپذیری را به دنبال داشته باشد.
در خصوص پرتوهای فرابنفش نیز که حاصل از تخلیه الکتریکی این گاز، همین نکات صدق می‌کند؛ و در ادامه مقاله بیشتر به بررسی آنها خواهیم پرداخت. با ما همراه باشید.
حتما بخوانید: تولید کننده پنل ال ای دی 60*60
مقداری حدود ۹۹% بخار جیوه موجود در یک لامپ فلورسنت، در داخل ماده فلورسنس سفید رنگی است که بر روی شیشه لامپ وجود دارد. با توجه به مضرات ذکر شده از جیوه و بخارات آن که عموما بر آنها آگاهی داریم پیش از هر چیز باید کوشید تا از شکستن لامپ حدالامکان جلوگیری به عمل آورید.
راه مراقبت و جلوگیری از شکستن لامپ فلورسنتی چیست؟
به عنوان مثال، ضروریست در مکان‌هایی که شکست لامپ محتمل است، یا به نحوی با کودکان در ارتباط است، از چراغ‌هایی استفاده شود که حباب آنها توسط لایه‌ای محافظ، پوشیده شده است و به راحتی نمی‌شکند.
یا می‌توان لامپ‌ها را تا جایی که مقدور است در ارتفاع بیشتر و دور از دسترس اطفال نصب کرد تا هم از دسترسی مستقیم به آنها محفوظ بماند و هم اگر شئی به سمت آن پرتاب شد امکان برخوردش با لامپ کمتر باشد.
به غیر از این‌ها از آن‌جایی که در بسیاری موارد درون مکان‌های درحال حرکت از جمله قطار‌ها و مترو‌ها از لامپ‌های فلورسنتی استفاده می‌شود، باید تمهیداتی اندیشید تا از آسیب رسیدن به ساختار آن جلوگیری شود، به این منظور می‌توان لامپ‌ها را به وسیله محافظی از جنس شیشه پلاستیک پوشاند، تا در صورت شکسته شدن لامپ از نشر مواد سمی موجود در آن پپیشگیری شود.
البته لازم به دکر است که لازم است، در زمان تعویض لامپ فلورسنت فشرده یا همان کم مصرف این لامپ ها دقت کافی را به عمل آورد و تا جایی که ممکن است از تماس مستقیم پوست دست با قسمت‌های شیشه‌ای امتناع شود.
همچنین استفاده از لامپ‌های با کیفیت و برند‌های معتبر و شناخته شده نیز سبب می‌گردد، خطر شکستن لامپ کاهش یابد. اما به هر صورت باید دقت داشت که از اعمال فشار بالا و بیش از حد به حباب و بدنه، هنگام تعویض این لامپ‌ها اجتناب کرد و به همین منظور از پاتروم ها و چراغ های استاندارد استفاده کرد.
اما به این نکته هم باید توجه کرد که امروزه با توجه به پیشرفت تکنولوژی و صنایع روشنایی بیشتر مردم از لامپ ال ای دی که جایگزین خوبی برای لامپ های فلوروسنت قدیمی شده اند استفاده می کنند لامپ هایی مانند مهتابی ال ای دی و لامپ اف پی ال با تکیه بر تکنولوژی اس ام دی به خوبی نور مورد نیاز فضای شما را تامین می کنند و نسبت به لامپ های کم مصرف و مهتابی در هزینه های برق شما هم صرفه جویی می کنند.
حمل و نقل لامپ های مهتابی قدیمی :
باید دقت داشت در هنگام حمل و نقل و جابه‌جایی لامپ‌های فلورسنتی، به هیچ عنوان پوشش کارتونی تعبیه شده از لامپ جدا نشود تا احتمال بروز آسیب‌های قریب الوقوع کاهش یابد، همچنین تا حد امکان لامپ‌های نو و یا بی‌مصرف را درون پاکتی از جنس پلاستیک و با در بسته و یا محفظه مشابهی قرار داد، تا در صورت شکسته شدن لامپ کمترین میزان انتشار بخار جیوه به محیط صورت گیرد.
چگونگی دفع و بازیافت لامپ های فلورسنت :
علاوه بر این که در هنگام حمل و نقل و جابه جایی این لامپ‌ها می‌بایست دقت ویژه‌ای به خرج داد، درهنگام دفع و دور انداختن آن نیز باید شرایط خاصش در نظر گرفته شود و با توجه به آن، از باقی زباله‌ها جدا شود تا سبب آلودگی‌های سمی نگردد.
در بعضی کشورهای غربی سیستمی به خصوص جمع آوری و احیاء و بازیافت این لامپ‌ها ایجاد شده است. البته هنوز در کشور ما این ساختار به وجود نیامده است، اما الزاما حدالمقدور از باقی زباله‌ها جداسازی و تا جای ممکن لامپ های فرسوده به صورت مطمئنی به محل های دریافت زباله های خشک تحویل دهید.
اگر لامپ فلورسنت شکست، چه اقدامی انجام دهیم؟
ایجاد جراحت توسط لامپ های فلوروسنت قدیمی :
لامپ کم مصرف فلورسنت فشرده یا CFL شکسته شد و سبب ایجاد جراحت در فردی شد، باید بدانید این اتفاق حتی ممکن است باعث شود که خود محل جراحت بند نیاید و این امر به سبب وجد فسفر در آن می‌باشد، و یا در مواردی حتی ممکن است در مواردی با ورود جیوه به خون، فرد دچار مسمومیت می‌شود. در این شرایط بهترین عمل این است که، به سرعت پس از شستشو و پاک کردن محل جراحت به وسیله آب سرد، به نزدیک ترین مرکز درمانی مراجعه فرمایید.
به یاد داشته باشید که باید، حتما ذکر کنید که این جراحت از چه طریقی ایجاد شده است و اگر جراحت در ناحیه صورت و چشم‌ها رخ داده بود باید هم در هنگام شست و شو و هم هنگام پانسمان توجه بیشتری به خرج داد.
دفع آلودگی ناشی از لامپ های کم مصرف هنگام شکستن:
- پیش از هرچیز سعی کنید اطفال و افراد حساس را از محیطی که لامپ در آن شکسته است، دور کنید.
- درب دیگر اتاق‌ها و فضا‌هایی که به محیط مذکور ورودی دارند ببندید تا گاز ساطع شده نشر پیدا نکند.
- به سرعت پنجره‌های مشرف به فضای باز را باز کنید تا جریاد هوا گاز را از اتاق خارج کند.
- اگر دستگاه‌هایی که سبب گردش هوا می‌شوند از جمله تهویه، خنک کننده و یا فن روشن هستند، آنها را خاموش کنید تا بخار جیوه به دیگر مناطق ساختمان منتشر نشود.(البته اگر فن یا هواکشی در فضا وجود دارد که به سمت محیطی غیر از داخل ساختمان منتهی می‌شود، روشن بودن آن به تخلیه سریع‌تر گاز‌های سمی کمک می‌کند.)
- اگر زمانی که لامپ دچار شکستگی شد، به حال روشن بوده باشد، برای ممانعت از خطرات برق گرفتگی و یا حریق آن را سریعا خاموش و جریان برق منتهی به لامپ را قطع کنید.
- حداقل به مدت ۱۵ دقیقه محل وقوع حادثه را ترک کنید که بخارات جیوه موجود در محیط تا جای ممکن تخلیه شود و یا بر روی زمین انباشته گردد.
- اگر هنگام شکستن لامپ قسمت‌هایی از بدن به مواد داخل لامپ آغشته شد، سریعا آن را شست و شو دهید.
- پس از گذشت زمان ذکر شده، با پوشیدن دستکش به منظور جلوگیری از جراحات احتمالی ناشی از برخورد با شیشه‌ها و همینطور استفاده از ماسک برای عدم استنشاق بخارات سمی بازگشت به محیط و پاکسازی آن بلامانع است.
- تحت هیچ شرایطی از جاروبرقی برای تمیز کردن فضایی که لامپ در آن شکسته است، استفاده نکنید، زیرا که این اتفاق ممکن است باعث بیشتر پخش شدن آلودگی‌های ناشی از لامپ در هوای محیط شود.
- ابتدا قطعه‌ها و تکه‌های بزرگ تر شکسته شده را با دست جمع آوری کنید و در یک ظرف سر پوشیده مثل شیشه در دار قرار دهید. لازم به ذکر است ظرف انتخاب شده نباید از جنس پلاستیک باشد. سپس با استفاده از دو خاک انداز یا هر وسیله‌ای شبیه به آن، مابقی تکه‌هایی که باقی مانده است را داخل ظرف مذکور جمع آوری کنید.
- برای جمع آوری درات کوچک شیشه‌ای لامپ، می‌توان از سمت چسبناک نوار چسب پهن ذرات را جمع آوری کرد که کار با سرعت و دقت بیشتری انجام شود.
- ظرف سرپوشیده حاوی موارد فوق را در مکانی امن قرار دهید و به وسیله برچسب یا علامت و نوشته دیگران را از محتویات آن و خطرات و سمی بودن محتویات آگاه کنید.
- دست و صورت خود را بشوئید و شیشه حاوی تکه‌های شکسته لامپ را به طرز مناسبی دفع نمایید.
- اشیائی در معرض آلودگی قرار داشتند، خصوصا مواردی که متریال اصلی آنها پلاستیک بود را به خوبی بشویید زیرا که که بخار جیوه در آنها جذب می‌شود و آلوده می‌مانند.
- اگر شکستگی بالای فرش یا موکت اتفاق افتاده است و تکه‌های آن نیز بر روی فرش یا موکت ریخته است، سعی کنید آنها را به بیرون منتقل کرده و کاملا پاکسازی کنید، مواد زیرا که قطعه‌های ریز فروریفته در آن، می‌تواند برای کودکان، سالمندان و خانم‌های باردار خطر ساز باشد.
روش انتخاب درست یک لامپ فلورسنت کم خطرتر :
سعی کنید از لامپ هایی با کیفیت تضمین شده و به روز استفاده کنید، چرا که در فاکتور‌های استانداردهای روز دنیا سعی شده است مقدار جیوه استفاده شده در لامپ فلورسنت کمتر باشد و نوع و درصد خلوص جیوه آن نیز از کیفیت بهتری برخوردار است.
پرتو فرابنفش ساطع شده از لامپ فلورسنت:
سنگ بنای ساخت لامپ‌های فلورسنت بر اساس ایجاد تابش فرابنفش و تبدیل آن به یک یا چند رنگ متفاوت و ترکیب این رنگ ها به رنگ سفید و یا هر رنگ دیگر، می‌باشد. در این فرایند گاهی اوقات مقداری از این اشعه‌های آسیب‌زا به بیرون از لامپ انتشار پیدا می‌کند.
خوب است بدانید، طی تحقیقات انجام شده در ایالات متحده آمریکا به وسیله موسسه تحقیقاتی National Electrical Manufacturers Association (NEMA)) ، اشعه ماوراء بنفش منتشر شده از لامپ‌های فلورسنت و فلورسنت فشرده، در یک محیط بسته به مدت هشت ساعت، تنها برابر با یک دقیقه تابش ماوراء بنفش موجود در آفتاب شهر واشنگتن است.
این قضیه نشان دهنده این است که هرچند این پرتو‌ها ماوراء بنفش حاصل برای سلامتی انسان مشکلاتی به عمل می‌آورد، با این حال مقدار آن بسیار ناچیزتر از سطح خطرناک و بحران آفرین برای بشر است. البته می‌توان برای کاهش هرچه بیشتر این تابش‌ها، از حفاظ‌هایی شیشه‌ای در مسیر لامپ استفاده کرد تا به کاهش پرتوهای ماوراء بنفش کمک کند.
خطرات ناشی از بالاست (درایور) لامپ فلورسنت :
لامپ های تخلیه الکتریکی ، برای ایجاد روشنایی نیاز به بر انگیخته شدن اتمهایشان دارند ، لذا برای این مهم از مداراتی الکتریکی یا مغناطیسی به نام بالاست استفاده می شود.گاهی اوقات استفاده از یک بالاست غیر استاندارد و یا سطح پایین می تواند باعث ایجاد آتش سوزی و خطرات احتمالی ناشی از آن شود.لذا توصیه می شود قبل از خرید چراغ یا بالاست مربوط به این لامپ ها از کیفیت و درجه کاری بالاست اطمینان حاصل نمایید.
خطرات برق گرفتگی لامپ های فلوروسنتی :
همانطور که گفته شد ، لامپ های فلورسنت در ابتدای کار نیاز به ولتاژ بسیار بالایی (حدود ۱۰۰۰ ولت) دارند ، لذا اگر احتیاط لازم هنگام تعویض لامپ صورت نگیرد ، می تواند باعث اعمال این ولتاژ بالا به بدن شود ، و خطراتی چون پرت شدن از ارتفاع ، برق گرفتگی شدید ، شوک عصبی و قلبی را به همراه داشته باشد.
خطرات ناشی از اثر استروبوسکوپیک (نویز فلیکر) :
لامپ های فلورسنت ، چنانچه از بالاست مغناطیسی یا ترانس و استارت استفاده نماید، تابشی با فرکانس تقریبا ۱۰۰ هرتز از خود ساطع می‌دارد، که اگر در مکان های حساس، مثل آشپزخانه‌ها، محیط های کاری نیازمند دقت بالا که دارای لوازم گردان هستند و موارد مشابه، مورد استفاده قرار داده شوند، امکان دارد باعث ایجاد اثر آستروسکوپیک شوند.
در این حالت مخاطب، اجسامی که با ضرایب صحیح صد مثل ۱۰۰ ، ۲۰۰ و … هرتز در حالت چرخش هستند را، ثابت می‌بیند. این واقعه ممکن است با ایجاد خطای دید باعث ایجاد خطراتی شود و همچنین نویز ناشی از آن می‌تواند سبب خستگی و خیرگی چشم و سردرد‌های مزمن نیز باشد.
خطرات شنوایی ناشی از بالاست های مغناطیسی لامپ های مهتابی قدیمی:
برخی ترانس‌ها در طول برهه کاری طولانی ممکن است به ایجاد صدا‌های ناهنجار منجر شود ، این صدا می‌تواند با ایجاد آلودگی صوتی، گزندهای عصبی و پریشانی خواب و استراحت باعث ایجاد آسیب‌های شنوایی، روحی و روانی شود.
خطرات و مضرات ناشی از نویز الکترومغناطیسی لامپ های کم مصرف :
نویز الکترومغناطیسی که از بالاست‌های موجود در لامپ فلورسنت و کم مصرف ایجاد می شود و به طور خاص در نوع مغناطیسی آن شایع است، می‌تواند سبب اختلالات برخی سیستم‌های رادیویی گردد.
جمع بندی
در این مقاله سعی شد هر آنچه که مربوط به مضرات لامپ های فلوروسنت قدیمی و لامپ های کم مصرف و مهتابی باشد ذکر شود با در نطر گرفتن این نکاتی که چگونه حمل و دفع این نوع محصولات روشنایی را انجام دهیم. امیدواریم از خواندن این مقاله لذت برده باشید. اما اگر شما هم نکته ای در مورد لامپ های کم مصرف و فلوروسنت دارید خوشحال می شویم آن را در کامنت ها برای ما ذکر کنید.
در انتها از شما دعوت می کنیم که مقاله مقایسه انواع لامپ را بخوانید.